Vertaling
Heel veel van wat je dagelijks leest – bijvoorbeeld op internet – werd eigenlijk eerst in een andere taal geschreven. Zo’n tekst noemen de meeste mensen ‘een vertaling’. Er zijn ook mensen die zeggen dat alles wat we zeggen of schrijven ‘een vertaling’ is van wat we zien of meemaken. je zet immers indrukken en gevoelens om in woorden als je gaat praten of schrijven, en dat kun je ook vertalen noemen. Dat doen we hier niet. We houden het erop dat een vertaling een tekst is die uit een andere taal komt.
Je kunt tegenwoordig vertaalapps krijgen, of bij Facebook op een knopje drukken en een vertaling krijgen. Omdat er een computer aan te pas komt, lijkt die misschien neutraal. Maar dat zijn vertalingen nooit: net als een menselijke vertaler, neemt een computer beslissingen over hoe iets in een andere taal uit te drukken.
Voor je begint met schrijven: wil je eerst meer weten over het genre ‘vertaling’, kijk dan in het Algemeen letterkundig lexicon. Wil je een voorbeeld van een vertaling lezen, lees dan uit 2008 deze Engelse vertaling van een verhaal van Jip en Janneke(die overigens in een Engelse vertaling uit 1961 ‘Mick and Mandy’ heetten, in een Engelse vertaling uit 1976 ‘Bob and Jilly’, en in deze vertaling uit 2008 van David Colmer gewoon ‘Jip and Janneke’).
Sluit tien mensen op in een klaslokaal en laat ze een tekstje vertalen. Geheid dat alle vertalingen verschillen. Want het is moeilijk je eigen ideeën weg te moffelen als je vertaalt. En misschien moet je dat ook wel niet doen, want je probeert in je vertaling ook in te schatten of het publiek waarvoor jij schrijft, de vertaling zal begrijpen. En dus moet je je vooral concentreren op het overdragen van het verhaal dat de vertaling vertelt.
We gaan in deze oefening een vertaling maken van een al heel vaak in het Nederlands vertaald bijbelvers, Genesis 3:20-21. Adam en Eva trekken kleren aan. De oorspronkelijke tekst werd in het Hebreeuws geschreven. Om een vertaling te maken:
- lees de vertaling van dit bijbelvers zoals die te vinden is in de BasisBijbel (de bijbel in makkelijk Nederlands):
Adam noemde zijn vrouw Eva (= ‘bron van leven’), omdat ze de moeder van alle mensen is geworden. De Heer God maakte voor de mens en zijn vrouw kleren van dierenhuiden. Daarmee kleedde Hij hen aan.
- schrijf zelf een vertaling van dit bijbelvers die door kinderen van 10 jaar begrepen kan worden.
Het verhaal uit Genesis 3: 20-21 komt voor in de Koran, de Bijbel en de joodse Tenach. Het is duizendmaal vertaald in alle talen van de wereld. En ook al heel erg veel keren in het Nederlands. De vertalingen lijken op elkaar maar zijn toch heel anders.
- probeer van deze vertalingen van Genesis 3 te beredeneren hoe oud ze zijn;
- maak een chronologische volgorde, en bedenk waarom je tot die volgorde komt;
- kun je aan de vertalingen ook zien voor wie ze bedoeld zijn? En waarom?;
- kun je ook aan bepaalde vertalingen zien dat ze iets meer willen van de lezers dan zo maar een verhaaltje vertellen?; Zeg waar je zoiets ziet en probeer te verklaren hoe dat komt;
- kijk nu hier welke vertaling wat is, en vergelijk die met jouw volgorde. Had je het goed, en waarom wel/niet?
Kijk nu nog eens goed naar je eigen vertaling, nu je al deze verschillende vertalingen gezien hebt. Hoe kan je die nog geschikter maken voor een kind van 10? Wat kun je nog extra toevoegen aan het verhaal, en hoe zou dat jouw vertaling voor kinderen van 10 beter te begrijpen maken?
Voor het beoordelen van je eindproduct kun je deze matrix gebruiken.
Meer weten?
- Ton Naaijkens, ‘Het filter van de vertaling. Over literair vertalen en de restricties ervan‘, Roczniki Humanistyczne. Neofilologia. Zeszyt specjalny 66 (2018), 185-198.
