Nieuwe werkelijkheden maken met nieuwe woorden
Woorden beschrijven de werkelijkheid: we gebruiken woorden om bepaalde dingen in die werkelijkheid aan te duiden, en zodoende niet langs elkaar heen te praten. Bijvoorbeeld: we praten over ‘haat’ om een gevoel te beschrijven dat in de werkelijkheid bestaat. We weten zo ongeveer wat dat betekent, en herkennen daarom ook haat als we het in de werkelijkheid tegenkomen.
Mensen maken soms nieuwe woorden omdat ze die beschrijving van de werkelijkheid niet meer goed vinden. Omdat ze dingen uit de werkelijkheid willen laten verdwijnen, of dingen uit de werkelijkheid anders willen benoemen zodat iedereen er anders over gaat denken.
Dat is bijvoorbeeld het geval met het woord ´slaaf´. Steeds meer mensen kiezen voor ´tot slaaf gemaakte´: niet dat slaven daarmee uit de wereld en uit de werkelijkheid zijn, maar wel omdat we anders tegen slaven gaan aankijken, door te benadrukken dat slaven gemaakt zijn (en niet als slaven worden geboren). Lees daar eerst wat meer over, en maak dan je eigen woord voor een bestaand woord dat je niet meer bruikbaar vindt.
Woordenkenner Ewoud Sanders zag het in 2019 gebeuren, en legt uit waarom ’tot slaaf gemaakte’ het woord ‘slaaf’ kwam te vervangen:
Inmiddels is de gevoelswaarde van het woord slaaf aan het kantelen. Dit zal weinigen zijn ontgaan: vorige week stond er boven een stuk van Frits Abrahams op deze pagina nog de kop „‘Slaaf’ moet ‘slaaf’ blijven”. Zijn argument: slaaf heeft al negatieve lading genoeg en heeft geen „uitbreiding” nodig.
Ik voorspel: dit zullen we straks zien als uiting van een achterhoedegevecht. De verandering is al in gang gezet en wat mij betreft op goede gronden. Over de argumenten voor dergelijke veranderingen kun je debatten voeren, maar uiteindelijk zijn de emoties meestal doorslaggevend: waarom zou je een woord gebruiken dat door een groeiend aantal mensen als aanstootgevend wordt ervaren? Praktisch: hoeveel moeite kost het om tot slaaf gemaakte te zeggen of te schrijven?
Sommigen zullen nu denken: best veel moeite! Nederlanders hebben de neiging taal in te korten. Slaaf wijzigen in tot slaaf gemaakte is de omgekeerde beweging en daarom kansloos.
Zij houden echter geen rekening met de creativiteit van taalgebruikers. Inmiddels doet de verkorte vorm slaafgemaakte(n) al de ronde. Kop in Trouw, maandag: „Hoe slaafgemaakten op West-Java landheer werden dankzij een VOC-koopman.” Ook de NOS gebruikte dit woord even op de site, maar haalde het vervolgens weg – zonder opgaaf van redenen. Ik geef het niet veel kans in samenstellingen (slaafgemaaktenhandel), maar we zullen zien.
NRC gebruikt tot slaaf gemaakte(n) en tot slaaf gemaakte mensen sinds 2014. Aanvankelijk aarzelend, nu steeds pregnanter; bij dergelijke veranderingsprocessen een gangbaar stramien.
Bron: NRC, 3 juli 2019
Het woord ‘slavernij’ heeft nog geen varianten gekregen. Niet nodig misschien, maar wat nu als je ze wel verzint?
- We geven hieronder een voorzetje (slaafmakerij), en geven ook aan wat dat nieuwe woord aan betekenis afdekt.
- Ga jij verder waar de eerste rij met puntjes staat. Maak een beter nieuw woord voor slavernij, en schrijf op waarom je het nieuwe woord beter vindt;
- Ga verder met de tweede rij met puntjes: is er een heel ander woord waar jij wel een nieuw woord voor wilt maken, en waarom?
| oude woord | nieuwe woord | waarom verbetering? | ||
| slavernij | slaafmakerij | Volgens Van Dale betekent ‘slavernij’: de toestand dat mensen niet vrij zijn omdat ze het bezit zijn van iemand anders. Het nieuwe woord gaat veel meer uit van het perspectief van de mensen die die toestand zelf tot stand brachten, en dus anderen in die toestand van slavernij brachten. | ||
| 1. …. | …. | …. | ||
| 2. …. | …. | …. |
- Vertel aan een klasgenoot het woord dat je bedacht heb. Geef alleen het woord en leg er niets bij uit;
- Vraag je klasgenoot wat hij/zij denkt dat het woord betekent;
- Ben je tevreden met het antwoord, doet je woord wat je hoopte dat het zou doen?
